Sjónin er eitt af okkar dýrmætustu skilningarvitum. Með aldrinum er eðlilegt að sjónin breytist, en sumar breytingar krefjast meiri athygli en aðrar. Ein algengasta orsök verulegrar sjónskerðingar hjá fólki yfir sextugt er ástand sem kallast aldurstengd augnbotnahrörnun (e. Age-related Macular Degeneration, AMD).
Þótt nafnið hljómi flókið er mikilvægt að skilja hvað það þýðir, því þekking og snemmtæk íhlutun geta skipt sköpum. Í þessari grein förum við yfir allt sem þú þarft að vita á einföldu og aðgengilegu máli.
Hvað er augnbotnahrörnun í raun og veru?
Ímyndaðu þér að augað sé eins og fullkomin myndavél. Aftast í auganu er ljósnæm himna sem kallast sjónhimna – hún virkar eins og filman í gamalli myndavél eða myndflaga í stafrænni vél. Í miðju sjónhimnunnar er agnarsmár en gríðarlega mikilvægur punktur sem heitir guli bletturinn (macula).
Við aldurstengda augnbotnahrörnun verður þessi miðhluti sjónhimnunnar fyrir sliti og skemmdum. Afleiðingin er ekki algjör blinda, heldur tap á miðjusjóninni. Hliðarsjónin helst yfirleitt óskert, en það myndast óskýr eða dökkur blettur í miðju sjónsviðsins.
Hverjir eru í áhættuhópi?
Þótt aldur sé stærsti einstaki áhættuþátturinn spila aðrir þættir einnig inn í:
- Reykingar: Reykingafólk er í tvisvar til fjórum sinnum meiri áhættu en þeir sem ekki reykja.
- Ættarsaga: Ef náinn ættingi hefur greinst með sjúkdóminn aukast líkurnar.
- Hár blóðþrýstingur og hjarta- og æðasjúkdómar: Heilsa æðakerfisins hefur bein áhrif á heilsu augnanna.
- Mataræði: Talið er að mataræði sem er snautt af andoxunarefnum, s.s. laufgrænu grænmeti, geti aukið áhættuna.
Einkenni sem vert er að þekkja
Ef þú eða einhver nákominn þér upplifir eitthvað af eftirfarandi er mikilvægt að panta tíma hjá augnlækni:
- Bjagaðar línur: Beinar línur, eins og í gluggakarmi eða á blaði, virðast bylgjóttar eða bogadregnar.
- Óskýr eða blindur blettur: Þokusvæði eða dökkur blettur í miðri sjóninni.
- Erfiðleikar við lestur: Þörf á meiri birtu eða erfiðleikar með að sjá stafi.
- Daufari litir: Litir virðast ekki jafn skærir og áður.
Hvað er til ráða?
Góðu fréttirnar eru þær að þótt engin lækning sé til við aldurstengdri augnbotnahrörnun eru til meðferðir sem geta hægt verulega á framvindu hennar, sérstaklega ef hún greinist snemma.
Meðferð felst oft í breyttum lífsstíl, neyslu sérstakra vítamína og steinefna (svokölluð AREDS2 bætiefni) og reglubundnu eftirliti.
Aldurstengd augnbotnahrörnun getur haft mikil áhrif á lífsgæði. Regluleg augnskoðun, sérstaklega eftir fimmtugt, er besta leiðin til að greina breytingar áður en þær valda varanlegum skaða.
Skildu eftir svar